گزارشات

مشاهده آرشیو
اشتراک گذاری خبر:
1401/3/28

قوانین هوش مصنوعی و مالکیت داده نیازمند یک متولی خاص است

                                                                     
هوش مصنوعی از فناوری های نوین در جهان است که گفته می شود ارزش آن در سال 2022 به 387.45 میلیارد دلار خواهد رسید. این فناوری که در حوزه های مختلف از پزشکی و فین تک گرفته تا تحلیل محتوا و... می تواند مورد استفاده قرار بگیرد، در ایران نیز مورد توجه نخبگان قرار گرفته است و متخصصان ایرانی به حوزه هوش مصنوعی ورود کرده اند. یکی از فعالان این حوزه، سید محمدباقر سجادی است. وی که عضو کمیسیون هوش مصنوعی وعلم داده نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران است، در حوزه پردازش متن با کمک هوش مصنوعی فعالیت دارد. تخصص و رویکرد سجادی که مدیریت یک شرکت دانش بنیان (دادماتک) را نیز به عهده دارد از دوره کارشناسی ارشد، هوش مصنوعی بوده و تخصص چندساله وی نیز هوش مصنوعی و پردازش متن است. در مرکز نوآوری توسعه هوش مصنوعی با وی درباره این رشته، کاربردهای آن و وضعیت هوش مصنوعی در کشور به گفتگو نشستیم که در ادامه می خوانید.

لطفا از کاربردهای پردازش زبان طبیعی (NLP)بگویید.

دامنه کاربردهای NLP بسیار زیاد است و تاکنون در جهان استفاده از آن برای ساخت دستیارهای صوتی مانند الکسا، سیری و.. بسیار مورد توجه قرار گرفته است که در اینجا به برخی موارد کاربردی آن اشاره می کنم. با توجه به افزایش میزان حضور مردم در فضای مجازی، یکی از کاربردهای این فناوری، تحلیل شبکه های اجتماعی، کامنت ها و بازخوردهای کاربران است که برای کسب‌وکارها و برندها می‌تواند بسیار حیاتی باشد. به عنوان مثال در یک فروشگاه اینترنتی، مردم برای ابراز رضایت از محصولات این فروشگاه یا نقد آن، کامنت هایی می گذارند که با توجه به تعداد بالای کاربران، تقریبا امکان تحلیل چنین حجم بالایی از مطالب و نظرات، به صورت انسانی وجود ندارد یا بسیار زمان بر است. اینجاست که نیاز به یک فناوری احساس می شود. درواقع با  استفاده از هوش مصنوعی و پردازش متن، می توان در مدت زمانی بسیار کوتاه دریافت که نظر کاربران راجع به آن کالا یا برند چیست، مردم چگونه راجع به آن فکر می‌کنند و از نظر آنان دارای چه نقاط قوت و ضعفی است. در مثالی دیگر، اگر بخواهیم بدانیم در شبکه اجتماعی توئیتر چه اتفاقاتی در حال شکل گرفتن است یا ترندها به کدام سمت می روند می توان از این فناوری بهره گرفت. تشخیص اخبار جعلی (Fake news) هم از کاربردهای مهم NLP در عرصه اجتماعی است. به طور کلی برخی از دیگر کاربردهای NLP چت‌بات‌های هوشمند، خلاصه سازی متن، اصلاح گر املایی، موتورهای جستجوی معنایی، دسته‌بندی متون مانند اخبار، تشخیص موضوع، تحلیل احساسات و عوطف، تحلیل شخصیت، تشخیص سرقت ادبی و... است.
از طرف دیگر کاربردهای دیگری در حوزه تولید خودکار متن وجود دارد. یعنی به هوش مصنوعی بگوییم که به صورت خودکار و هوشمند برای ما متن تولید کند مثلا اینکه می‌توان بر اساس یک متن خبری، یک عنوان تولید کرد یا یک نامه و یا فیلنامه نوشت. در سطح بالاتر می‌توان از این فناوری خواست که در یک موضوع مشخص، یک نامه رسمی یا نامه دستوری تولید کند یعنی لحن و واژگان را به صورت هوشمند طوری انتخاب کند که هدف ما را پوشش دهد. در همین راستا می‌توان یک جمله‌ یا مفهوم را به هوش مصنوعی داد تا آن را با اثرگذاری‌های مختلف مانند هیجان، خشم، غضب، شادی و ... به مخاطبان منتقل کند. همچنین می‌توان بر اساس اینکه مخاطب ما از کدام نوع شخصیت هست، پیام‌ها و تبلیغات مختلفی برای او تولید کرد تا بهتر بتوان با آن نوع شخصیت ارتباط برقرار کرد.


اصولا توسعه هوش مصنوعی در ایران چه بازیگرانی دارد؟ وظیفه هریک چیست؟

این سوال را می توان به تفصیل پاسخ داد ولی به طور کلی حاکمیت، دانشگاه، بخش خصوصی و مردم 4بازیگر حوزه توسعه هوش مصنوعی هستند هرچند شاید نقش مردم در حال حاضرکمرنگ تر باشد، البته در این زمینه می توان سازمان های مردم نهاد(NGOها)را هم مطرح کرد. اما به طور کلی می توان گفت که نقش آفرینی مثلث حاکمیت، دانشگاه و بخش خصوصی بسیار جدی تر است. به اعتقاد من حاکمیت باید بیشتر بحث قانونگذاری و مشتری بودن را ایفا کند و درواقع مشتری بزرگ هوش مصنوعی باشد. دانشگاه هم باید به عنوان مولد علم و تربیت نیروی انسانی ایفای نقش کند و در این میان لازم است که بخش خصوصی هم موتور محرکه تولید هوش مصنوعی باشد. درواقع محصولات باید از دل بخش خصوصی بیرون بیاید و نباید در این زمینه از دانشگاه یا حتی حاکمیت انتظار بالایی داشت.
در ایران برای توسعه هوش مصنوعی چه تلاش هایی انجام شده است؟
 اینجا هم پای همان مثلث به میان کشیده می شود. تاکنون در ایران تلاش های زیادی در حوزه علمی در دانشگاهها انجام شده و جایگاه خیلی خوبی هم در فضای علمی داریم که این موضوع شایان تقدیر است گرچه که تاکنون در دانشگاه، ما چندان مولد نبوده ایم یعنی خودمان نتوانسته ایم در هوش مصنوعی دستاورد ویژه ای داشته باشیم و این فناوری را چند قدم جلو ببریم اما در چارچوبی که دنیا تعریف کرده، تلاش شده تا شانه به شانه آنها حرکت کنیم و همگام با روند جهانی هستیم.
اما در زمینه حاکمیت، انتظار ما بسیار بیشتر از وضع کنونی است چراکه هنوز متولی هوش مصنوعی و قوانین آن و مالکیت داده در کشور مشخص نیست. البته حرکت های کلی از سمت سازمان‌های مختلف در کشور ازجمله وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و پژوهشگاه مربوطه، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بنیاد ملی فضای مجازی و دیگر نهادها انجام شده ولی نیازمند یک کار هماهنگ و منسجم در کشور هستیم. درواقع اقداماتی به صورت جزیره ای انجام شده که هم افزا و پوشش دهنده کارهای همدیگر نبوده است.
بخش خصوصی نیز در این حوزه جلو رفته و محصولات متعددی را در زمینه های مختلف هوش مصنوعی ازجمله صوت، تصویر و متن تولید کرده ولی این بخش هم در زمینه دیتا با مشکلات جدی مواجه است چراکه تا زمانی که «دیتاست» نباشد بخش خصوصی نمی تواند بسیاری از محصولات را به خوبی تولید کند. با وجود انواع مشکلات موجود، اکنون شرکت های هوش مصنوعی ما خروجی های خوبی داشته اند و موفق به فروش برخی محصولات شده اند و البته برخی هم هنوز به قابلیت فروش نرسیده اند.


در زمینه توسعه هوش مصنوعی در چه جایگاه جهانی قرار داریم؟

 برای رتبه بندی کشورها،معیارهای جهانی مختلفی وجود دارد، ما در برخی رتبه ها بالاتر و در برخی هم پایین تر هستیم. به لحاظ علمی جایگاهمان بالاست و از لحاظ انتشار مقاله، حداقل جزو ۱۵ کشور برتر جهان قرار داریم ولی به لحاظ موارد دیگر مثلا سند هوش مصنوعی ملی که یک متریک بسیار مهم برای برخی از معیارهای ارزیابی است و همچنین سهم هوش مصنوعی از GDP کشور که برای ایران هم از اهمیت بالایی برخوردار است در جایگاه مناسبی قرار نداریم که این موضوع هم کاملا محسوس است. وضعیت ما در فضای محصول و اکوسیستم هوش مصنوعی نسبت به جهان قابل قبول نیست و در زمینه صنعتی شدن هوش مصنوعی، میزان فروش محصولات، سهم هوش مصنوعی ازGDP کشور و... هنوز هوش مصنوعی در کشور ما نسبت به جهان، کودک است و به بلوغ نرسیده است. در یک ارزیابی جهانی که بر مبنای کاربرد هوش مصنوعی ارائه شده، ایران در رتبه ۷۵ قرار دارد.

چه چشم اندازی برای هوش مصنوعی و همچنین پردازش زبان طبیعی در ایران متصور هستید؟
ما باید برای این حوزه چشم‌اندازهای کوتاه مدت، مثلا دو ساله داشته باشیم ولی معتقدیم بسیاری از کسب و کارها به سمت استفاده از هوش مصنوعی خواهند رفت. سازمان ها و اداره های دولتی در فضای حاکمیت مثل قوه قضائیه و مجلس در قانونگذاری ها از هوش مصنوعی مخصوصا پردازش زبان طبیعی استفاده خواهند کرد. البته درحال حاضر هم دارند به سمت آن می روند ولی تا چندسال آینده این قضیه خیلی جدی تر خواهد بود. در فضای کسب و کارهای B2B (فروش یک واحد تجاری به واحد تجاری دیگر) و همچنین کاربردهای عمومی، احتمالا شاهد استفاده بیشتر از هوش مصنوعی خواهیم بود.

یک مثال از نقش هوش مصنوعی در راحت تر شدن زندگی مردم می زنید؟

به عنوان مثال جرمی یا سرقتی رخ داده است. شاید شما مجبور شوید برای یافتن سرنخ، چندین روز همه فیلم های دوربین ها را بررسی کنید تا بفهمید چه زمانی یک فرد مشکوک وارد ساختمان شده یا مثلا ماشین شما را از جلوی یک مغازه به سرقت برده. اما هوش مصنوعی می‌تواند در عرض چند ثانیه فریم‌های مشکوک را جهت بررسی در اختیار ما قرار دهد. به این ترتیب مردم فرصت پیدا می کنند تا زمان خود را به کارهای مهم‌تر و خلق ارزش اختصاص دهند. البته هم اکنون نیز امکان تشخیص وقوع جرم توسط دوربین های مجهز به هوش مصنوعی در لحظه، وجود دارد ولی احتمالا تا چندسال آینده این موضوع به حدی عمومی می شود که هرکسی در خانه یا ساختمان خود یک دوربین خواهد داشت که با هویت سنجی افراد، ترددها را مدیریت می کند و با تشخیص رفتارهای مشکوک می تواند مشکلات را به سرعت گزارش دهد.

اشتغال در هوش مصنوعی را در آینده ایران چطور می بینید؟

درآینده همه کسب و کارها مجبورند برای ارتقای  کسب و کار خود از هوش مصنوعی استفاده کنند ولی این موضوع بدین معنا نیست که هوش مصنوعی جای مشاغل را می گیرد. اتفاقا برعکس، این فناوری با ارائه خدمات بهتر به مشتریان، بخش دولتی و بخش خصوصی و همچنین اتفاقات روزمره زندگی مردم، کسب و کارها را قویتر و باکیفیت تر و امن تر می کند. درواقع هوش مصنوعی مارا از روزمرگی دور میکند تا بر کارهایی تمرکز کنیم که بیشتر نیازمند خلاقیت و فکرکردن هستند.
بعید می دانم اندازه اشتغال هوش مصنوعی خیلی بزرگ شود و یکباره شاهد افزایش اشتغال در هوش مصنوعی به صورت نمایی باشیم ولی بهره گیری از آن بسیار زیاد می شود. استفاده از هوش مصنوعی آرام آرام رو به افزایش می رود چون نیاز کشور به هوش مصنوعی بیشتر می شود، ازسوی دیگر با قوی‌تر شدن هوش مصنوعی، کاربردهایش دیده می شود و مشاغل و کسب و کارها برای صرفه جویی در زمان و هزینه به سمت آن می روند. با این افزایش نیاز، تعداد شغل ها هم به مرور و به صورت تصاعدی، تا جایی بالا می رود و بعد به یک فناوری ماندگار تبدیل می شود تا فناوری های جدیدتری  بیایند.


وضعیت آموزش هوش مصنوعی در دانشگاه های ایران چگونه است؟

 اوضاع آموزش خوب است و مقدمه هر آنچه که امروز در بازار می بینیم از دل دانشگاه درآمده چراکه در حوزه هوش مصنوعی، دانشگاه نقش جدی و تعیین کننده دارد هرچند نقاط ضعفی هم وجود دارد. بیشتر آموزش هوش مصنوعی به دانشگاه بازمی گردد و چندان در شرکت های هوش مصنوعی آموزش نداریم مگر در برخی شتاب دهنده ها و آموزشگاه ها که البته به لحاظ کمیت یا کیفیت، به دانشگاه نمی رسد و تنها فضای کوچکی را پشتیبانی می کند. هرچند آنچه که شالوده یک نیروی متخصص هوش مصنوعی را تشکیل می دهد الان در دانشگاه دارد اتفاق می افتد اما فقدان آموزش‌های تجاری و کاربردی محسوس است و معتقدم باید توانمندی های دیگری هم به دانشجوها و متخصصین این حوزه، آموزش داده شود که الان وجود ندارد یا خیلی کم است.

در کشوری مثل چین قرار است تا سال 2030 حدود 150میلیارد دلار در هوش مصنوعی سرمایه گذاری شود.در ایران چقدر به این موضوع توجه شده است؟

از آنجا که در کشور، نقشه راه جامع، ردیف بودجه مشخص و گزارش مکتوبی نداریم که مشخص شود چقدر باید در این زمینه سرمایه گذاری شود، عدد خاصی هم درباره سرمایه گذاری رسمی نمی توان اعلام کرد ولی هربخش ازجمله معاونت علمی، وزارت ارتباطات و... به فراخور هزینه هایی می‌کنند که به صورت شفاف برای حوزه هوش مصنوعی قابل رصد نیست. هوش مصنوعی هنوز متولی و قانون مشخصی ندارد و در بودجه کشور اصلا دیده نشده است البته هدفگذاری هایی شده ولی هنوز به تصویب نرسیده و اقدامی هم شکل نگرفته است. درحال حاضر شتاب دهنده ها و همچنین وی سی ها(سرمایه گذارهای خطرپذیر) بر استارتاپ های هوش مصنوعی هزینه می کنند ولی رقم آن قابل شناسایی نیست.


میترا جلیلی


 
 
امتیاز دهی