محمدهادی بکایی، رئیس مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری درباره چالش‌های امروز کشور در عرصه هوش مصنوعی گفت: «مهم‌ترین چالش این حوزه را می‌توان کمبود زیرساخت‌های مناسب چه در سطح پردازش و چه ذخیره‌سازی دانست. متاسفانه ما زیرساخت‌های محدودی در حوزه پردازش داریم. از سوی دیگر اگر بخواهم به دیگر زیرساخت‌های موردنیاز این حوزه اشاره کنم، به‌طور مثال باید بگویم یکی از به‌روزترین مدل‌هایی که نتایج خوبی هم داشته، مدل جی‌پی‌تی۴ است که تقریبا با ۲۵ هزار جی‌پی‌یو A100 آموزش دیده شده و فعالان این حوزه می‌دانند این رقم بسیار بالایی است. درحالی‌که در ایران شاید زیر ۲۰۰ تا ۱۰۰ جی‌پی‌یو A100 داشته باشیم. ما شاهدیم یک شرکت که زیرساخت ۲۵ هزارتایی دارد، کار آموزش‌های مدل‌های مرتبط با هوش مصنوعی‌اش را دنبال می‌کند.»
مهم‌ترین چالش کمبود زیرساخت‌های مناسب توسعه مدل‌هاست
او با بیان اینکه اولین و مهم‌ترین چالش ما کمبود زیرساخت‌های مناسب برای توسعه مدل‌هاست، ادامه داد: «دسترسی محدود به داده‌ها را هم باید دومین چالش دانست. با وجود آنکه داده‌های ارزشمندی در سازمان‌های مختلف داریم، اما متاسفانه به دلایل مختلف دسترسی به آنها محدود است. درحالی‌که باید دستورالعمل‌هایی را داشته باشیم تا دسترسی به این داده‌ها تسهیل شوند. این حوزه به‌عنوان رکن دوم توسعه مدل‌ها مدنظر قرار می‌گیرد. همچنین بحث کمبود نیروی متخصص را هم داریم، هرچند دانشگاه‌های کشور نیرو تربیت می‌کنند و از لحاظ علمی نیز جایگاه مناسبی را در دنیا داریم، اما معتقدم امروزه یکی از مهم‌ترین نیازها برای توسعه هوش مصنوعی، نیروهای فنی هستند که باید با جزئیات دقیق این حوزه آشنا باشند. البته بحث تئوری‌ها نیز برای فعالیت‌های علمی و آکادمیک مهم است، اما مباحث و دانش فنی و تجربی استفاده از ابزارها و زیرساخت‌ها برای توسعه مدل‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.»
قوانین حمایتی باید دست شرکت‌ها را باز بگذارند
رئیس مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری تصریح کرد: «دسترسی محدود دانشجویان و افراد فنی به زیرساخت‌ها خود یک چالش محسوب می‌شود و در مقابل مباحث حقوقی و اخلاقی را هم داریم، متاسفانه قوانین حمایتی مصوب و دقیقی را در ارتباط با هوش مصنوعی نداریم، حتی وقتی صحبت از قانونگذاری می‌شود، شاید بسیاری از نگاه‌ها به سمت قانون‌های محدودکننده برود، درحالی‌که ما باید آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و قوانین حمایتی و تسهیل‌کننده‌ای را داشته باشیم تا دست شرکت‌ها را باز بگذارند و دغدغه آنها را برای مقابله با چالش‌هایی که با آن روبه‌رو هستند، کاهش دهند. درحقیقت باید چتری حمایتی را روی شرکت‌ها داشته باشیم تا بتوانند با خیال راحت‌تر به بحث توسعه مدل‌ها برسند.»
بکایی با بیان اینکه یکی دیگر از مشکلات ما بحث تحریم‌های بین‌المللی کشور است، اظهار داشت: «این تحریم‌ها باعث می‌شود دسترسی‌ها و استفاده از مدل‌های مختلف با مشکلات جدی مواجه شود و کمترین تاثیر آن این است که کار بسیار ساده‌ای که شاید در خارج از کشور به‌سرعت انجام شود، در ایران نیازمند روزها و حتی ماه‌ها زمان است. همچنین متاسفانه ارتباط بین‌المللی ما در عرصه هوش مصنوعی با دنیا بسیارکم است و دلیلش این است که بسیاری از دانشجویان، اساتید و متخصصان فنی ما به دلیل هزینه‌های بالا امکان شرکت در مجامع بین‌المللی را ندارند و این مساله خود، افراد را از دانش روز و ارتباط با فعالان این حوزه دور کرده است.»
او به نقش سازمان ملی هوش مصنوعی در حل چالش‌های این حوزه اشاره و تصریح کرد: «طبیعتا یک سازمان با توجه به رویکردش مشخص می‌کند که آیا می‌تواند یک چالش را حل کند یا خیر؟ اما بهتر است این‌طور سوال شود که آیا متمرکز کردن سرمایه‌گذاری‌ها و منابع در یک سازمان می‌تواند راهکار مناسبی باشد یا اگر همان منابع بین ارکان مختلف این حوزه پخش شود، عملکرد بهتری خواهیم داشت؟ طبیعتا تا حد زیادی پاسخ به این سوال مشخص است، یعنی به دلایل مختلف اگر بخواهیم منابع‌مان را در یک سازمان متمرکز کنیم، آن هم در شرایط امروز کشور که مهم‌ترین مساله‌مان تحریم است، اولین اتفاقی که شاید رخ دهد، این است که احتمال دارد وقتی این سازمان به بلوغ برسد، یکباره با تحریم‌های شدیدی روبه‌رو شود که اقبال همکاری بسیاری از افراد متخصص را با این سازمان محدود کند.»
رئیس مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری تصریح کرد: «در این شرایط با سازمانی روبه‌رو هستیم که منابع زیادی هم در آن هزینه و متمرکز شده، اما اقبال همکاری و هماهنگی با آن چندان در زیست‌بوم وجود ندارد و عملا به معنی شکست آن سازمان خواهد بود. درحالی‌که اگر این سازمان رویکردش چنین باشد که منابع را متمرکز نکند و از زیست‌بوم حمایت کند و در همین راستا منابع را به شرکت‌ها و بخش‌های مختلف بدهد، حتما اتفاق خوبی خواهد افتاد؛ چراکه به‌مثابه چتری حمایتی برای بسیاری از فعالان این زیست‌بوم و باعث تقویت آن خواهد شد.»
بکایی با تاکید بر اینکه با این کار از شکل متمرکز منابع هم فاصله خواهیم گرفت، تصریح کرد: «به‌هرحال مزایای اصلی که عدم تمرکز منابع در سازمان ملی ایجاد می‌کند، ایجاد تنوع و نوآوری خواهد بود. به‌عبارت دیگر وقتی با مدیریت‌های مختلف بخواهیم یک حوزه را توسعه دهیم، طبیعتا اگر برخی مدیریت‌ها هم به شکست برسند، درنهایت بعضی مدیریت‌ها به موفقیت خواهند رسید. این کار را با ریسک کار کردن در این حوزه کاهش خواهیم داد، از طرفی توزیع منابع باعث تقویت ظرفیت‌های محلی می‌شود. بااین‌حال چنین اقدامی معایبی هم خواهد داشت که ازجمله آن می‌توان به پراکندگی و موازی‌کاری اشاره کرد.»
اثرگذاری سازمان ملی هوش مصنوعی وابسته به رویکرد آن است
او در همین زمینه افزود: «من معتقدم عدم تمرکز منابع و توزیع آن از سوی سازمان ملی هوش مصنوعی حتما مزایای پررنگ‌تری را نسبت به معایب آن خواهد داشت. درمجموع اثرگذاری سازمان ملی هوش مصنوعی طبیعتا به رویکرد آن سازمان بستگی دارد، یعنی اگر رویکرد آن تجمیع منابع باشد، حتما کار اشتباهی خواهد بود، اما اگر رویکرد، توزیع منابع باشد مانند چتر حمایتی عمل می‌کند. یعنی اگر منابع ما به‌درستی و با عدالت در زیست‌بوم توزیع شود، اثرگذاری خوبی خواهد داشت؛ چراکه در اینجا سازمان قرار نیست وارد کار اجرایی شود، بلکه می‌خواهد تنها بسترهای حمایتی را برای بخش‌های مختلف زیست‌بوم فراهم آورد.»
توسعه مدل‌های سبک‌تر هوش مصنوعی نیازمند زیرساخت‌های محلی
رئیس مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری بیان داشت: «سازمان ملی هوش مصنوعی می‌تواند نقشی مانند ایجاد زیرساخت‌های مناسب ملی برای پردازش و توسعه مدل‌های هوش مصنوعی هم داشته باشد، هرچند در حوزه زیرساخت‌ها همیشه به زیرساخت‌های متمرکز نیاز نداریم، بلکه برای توسعه مدل‌های سبک‌تر هوش مصنوعی نیازمند زیرساخت‌های محلی هم هستیم. به همین دلیل این سازمان اگر می‌خواهد برای زیست‌بوم این حوزه مفید باشد باید به‌سمت توزیع منابع برود و خودش کار اجرایی نکند، یعنی همانند نقش معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان عمل و تلاش کند زیست‌بوم این حوزه را تقویت کند.»
بکایی به اقدامات این پژوهشگاه برای توسعه هوش مصنوعی اشاره و تصریح کرد: «این پژوهشگاه بیش از یک‌دهه است که در این حوزه فعال شده و از سال ۹۹ نیز برای متمرکز کردن فعالیت‌های حوزه هوش مصنوعی، مرکز نوآوری و توسعه آن راه‌اندازی شده است. رویکرد ما در این پژوهشگاه تقویت زیست‌بوم است؛ چراکه معتقدیم اگر به‌دنبال توسعه پایدار هستیم، باید زیست‌بوم یک حوزه تقویت شود. تقریبا تمام طرح‌ها و پروژه‌هایی را که در پژوهشگاه تعریف می‌شود هم با ظرفیت دانشگاه‌ها و شرکت‌های فعال در این زمینه دنبال و اجرا می‌کنیم. همچنین اعتقادمان این است که باید مدیریت پژوهش را دنبال کرد و اجرای کار پژوهشی توسط خود شرکت‌ها و دانشگاه‌ها دنبال شود.»
او با بیان اینکه امروز فعالیت‌هایمان را در چهار حوزه دنبال می‌کنیم، افزود: «توسعه زیرساخت‌های پردازشی و ذخیره‌سازی در سطح ملی یکی از این حوزه‌ها است. به‌طور مثال ابرکامپیوتر سیمرغ با همکاری پژوهشگاه و مشارکت دانشگاه امیرکبیر انجام شد و امروز درحال تهیه زیرساخت‌های پردازشی دیگر هستیم. محور دومین تبیین اسناد راهبردی است و تبیین لایحه هوش مصنوعی را در دستور کار داریم و آن را با هدف تسهیل‌گری دنبال می‌کنیم. در حوزه استانداردها هم فعالیت‌های جدی داریم و امروز تقریبا به‌عنوان مرجع تدوین استانداردهای این حوزه شناخته می‌شویم و اخیرا اولین استاندارد ملی ما مورد تصویب نهایی کمیته سازمان ملی استاندارد قرار گرفته است.»
رئیس مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری در همین زمینه افزود: «محور سوم فعالیت‌مان بحث مهم آزمایشگاه ارزیابی خدمات و محصولات هوش مصنوعی است و در آینده خبرهای خوبی را از این آزمایشگاه خواهیم داشت. هدف اصلی‌مان در این آزمایشگاه بحث ارزیابی محصولات، تایید نمونه و کمک به توسعه محصولات با کیفیت است و محور آخر نیز این است که ما مشاور سازمان‌ها و نهادهای حاکمیتی برای اجرای پروژه‌های هوش مصنوعی آنها هستیم.»
تنظیم‌گری اولویت اول سازمان ملی هوش مصنوعی
بکایی درباره ارتباط بین‌بخشی دستگاه‌های مختلف مرتبط با هوش مصنوعی گفت: «متاسفانه باید حوزه ارتباط بین‌بخشی را به‌عنوان یکی دیگر از چالش‌های توسعه هوش مصنوعی دانست. امروز یکی از مهم‌ترین محورهایی که به توسعه این حوزه کمک می‌کند، توجه به کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع مختلف است، یعنی وقتی از کاربرد این حوزه در صنعت، آموزش و… صحبت می‌کنیم حتما نیازمند تعامل خوب بین دستگاه‌های مختلف هستیم تا بتوان به نتیجه نهایی برسیم. بااین‌حال ارتباط بین بخش‌ها به‌صورت کامل و سالم شکل نگرفته و همین باعث شده پروژه‌هایی که تعریف می‌شوند در اجرا با چالش‌های جدی روبه‌رو باشند. در همین راستا یکی از نقش‌هایی که در پژوهشگاه برای خودمان تعریف کرده‌ایم، حل همین چالش است که در بخش‌هایی موفق شده‌ایم و در بخش‌هایی نیز موفقیتی نداشته‌ایم. شاید یکی از نقش‌های سازمان ملی هوش مصنوعی را هم بتوان حل چالش همین حوزه دانست، یعنی این سازمان باید رویکرد عدم ورود به کارهای اجرایی را داشته باشد و به‌جای آن تنظیم‌گری و ایجاد ارتباطات سالم بین بخش‌های مختلف را دنبال کند تا این ارتباطات به تعریف دقیق پروژه‌ها و اجرای آنها منتهی شود.»
